تمیز کردن ظروف مسی با ۵ روش کاربردی

برای علاقه‌مندانی که خودشان می‌خواهند در منزل اقدام به سفید کاری ظروف مسی کوچک نمایند، مراحل سفید کاری به این صورت است:
1- ظرف را کاملا شسته و تمیز نمایید و از نبود هرگونه آلودگی بر روی ظرف مطمئن شوید.
2- بخش داخلی مس را اکسید زدایی کنید. این کار را می‌توان با مقداری نِشادُر یا یا روغن لحیم و حرارت انجام داد.
3- اکنون تمامی ظرف مسی را در معرض حرارت شدید قرار دهید تا به خوبی داغ شود.
4- سپس مقدار کمی قلع داخل ظرف بیندازید و ظرف را که همچنان در معرض حرارت است به گونه ای تکان دهید که قلع به تمامی بخشهای ظرف برسد. در این مرحله مراقب باشید که قلع گداخته از ظرف به خارج پرتاب نگردد.
5- اکنون ظرف را از روی شعله بر داشته و پس از لحظاتی با پارچه یا پنبه آعشته به نشادر یا روغن لحیم با سرعت و فشار مناسب به تمام سطح داخلی ظرف بکشید تا نتیجه مطلوب حاصل آید.

——————————————————————–

صنعت مسگری نیز از لحاظ سابقه تاریخی همپای آهنگری می‌باشد. چرا که بعد از ظرف و ظروف سفالین، این ظروف مسین بودند که جایگزین شده‌اند و مورد استفاده وسیع مردم قرار گرفتند به تبع وجود مسگری، لزوم سفیدگری را می‌طلبید و به اصطلاح در ارتباط کامل با هم بوده‌اند. در اوایل هزاره چهارم پیش از مسیح، مس مصرف عمومی یافت و برای ساختن پیکان، درفش، سنجاق جامه و جواهرات آن‌را چکش‌کاری می‌کردند. ولی در نیمه دوم هزاره مزبور تغییر قابل ملاحظه‌ای در تکنولوژی فلزات پدید آمد، که همراه با تغییراتی بود که در سایر فرهنگ‌های مادی روی داد. در این دوره مس را با گداختن آن از کانی جدا کرده و به اشکال مختلف می‌ریختند.

ذخایر کانی مس، اغلب در عهد باستان مشاهده شده است. “استرابو” متذکر می‌شود که کرمان از لحاظ سنگ مس بسیار غنی است. “سرآورل استاین” آثاری از یک تمدن مس‌گداز سومری و سندی را در بلوچستان کشف کرد.

در شمال ایران یک رشته معادن مس از قفقاز تا پامیر کشیده شده است. “ابن حوقل”، جغرافی‌دان عرب از معادن مس کال صبی‌زاوه، سبزوار و فخر داود نزدیک مشهد و بخارا در ماورالنهر صحبت می‌کنند. معادن مس کاشان، انارک، اصفهان و بخارا برای خلفای اسلامی مقارن قرن نهم مسیحی بسیار با اهمیت بود زیرا از این معادل هر سال بیش از ۱۰۰۰۰ دینار خراج حاصل می‌گردید.

مس در زندگی سنتی ایرانیان، نقش خاصی داشت چراکه عامه مردم بر این باورند که ظرفشان باید مس و فرش آنان قالی و گلیم باشد. این باور از دو چیز ناشی می‌شد. اول قیمت ثابت این دو کالا از موقع خرید تا هنگام تبدیل یا فروش آن‌ها، دوم این که رایج و معمول زندگی همگان بود، به هنگام پیش آمدن ضرورت و نیاز به سادگی به پول تبدیل می‌شد. این بود که ظروف مسی مشتریان فراوانی از همه اقشار اجتماعی داشت.

کار مسگران شامل دو قسمت است: اول ساخت و ساز اشیا مسین بود که برای آن، مسگران پس از تهیه ورق‌های مسی، با استفاده از چکش و سندان به ساخت ظروف متعدد می‌پرداختند.

قسمت دوم بازسازی ظروف کهنه و زنگارزده مسی بود که در اصطلاح، به قلعی‌گری (سفیدگری) شهرت داشت.

تعمیر و نیز سفید کردن ظروف مسین نیز در کارگاه مسگری صورت می‌گیرد. البته گاهی اتفاق می‌افتد که هنرمند مسگر فقط به ساخت و ساز می‌پردازد و کار سفیدگری را انجام نمی‌دهند. ولی در کل مسگران سفیدگری را نیز در راستای کار خود دارند.

سفیدگری عبارتست از سفید کردن ظروف مسی با قلع، که بعد از خرید و قبل از استفاده و یا هر دو سال یک بار انجام می‌شود. معمولاً بعد از خرید مس یا هر دو سال یکبار که ظروف به مرور زمان سفیدی خود را از دست می‌دهند و رنگ آن‌ها تیره می‌گردد آن را جهت سفید کردن به سفیدگر می‌دهند.

این صنعت در بازارهای سنتی، راسته بازارها، تیمچه‌ها و کارگاه‌های کوچک در سطح شهرها و روستاها موجود می‌باشد. در شهرهایی همانند قزوین، اصفهان، کرمان، مشهد، تبریز و… راسته بازارهای مخصوص مسگرها و نیز در کنار آن‌ها سفیدگرها بوده است که به راسته بازار مسگرها معروف می‌باشد. در روستاها و نیز محله‌های عشایری سفیدگری را یا خود مسگر به عنوان کار بعدی انجام می‌دهد و یا این‌که یک نفر سفیدگر دوره‌گرد هر چند وقت یک‌بار به آنجا آمده و بساط خود را در میدانگاه اصلی روستا، محل و یا زیر سایه درختی گسترده و مشغول سفید کردن ظرف و ظروف اهالی می‌شد. ساز و برگ سفیدگر دوره‌گرد بسیار ساده است. یک گودال کوچک به قطر ۳۷ و گودی ۳۰ سانتی‌متر در زمین می‌کند که کار کوره وی را انجام دهد. یک لوله آهنی را به زیر گودال می‌کشد، دم دستی را به سر دیگر لوله وصل می‌کند؛ و با استفاده از مواد و فن سفیدگری، کارش را انجام می‌دهد.

ابزار و وسایل سفیدگری به شرح زیر است:

دم و کوره: دم مورد استفاده سفیدگر دم پوستی بوده است. پوست دباغی شده گوسفند را به صورت مشکی در آورده که دو سر آن دارای سوراخ بوده که یک سر آن به لوله‌ای که به کوره راه داشته می‌بستند و در دهان سوراخ دیگر دو تخته کوبیده شده که کار دستگیره را انجام می‌داده است. در موقع دمیدن این دو تخته را به هم می‌چسباندند و سوراخ مشک بسته می‌شد و مشک را به طرف لوله کوره فشار می‌دادند. در نتیجه هوای داخل مشک از طریق لوله به کوره دمیده می‌شد و سپس تخته‌ها را از هم جدا کرده و مشک را به طرف عقب می‌کشیدند و مشک دوباره از هوا پر می‌شد و آماده دمیدن می‌گردید. بدین ترتیب عمل دمیدن انجام می‌گرفت.کوره مورد استفاده هم سطح با زمین بوده است.

در حال حاظر از دم دستی و یا نفتی استفاده می شود.

گاز دستی: یکی از ابزارهای سفیدگری می‌باشد که، به‌وسیله آن ظروف را داخل یا خارج کوره می‌کنند. شبیه به انبر دست می‌باشد با این تفاوت که لبه آن کشیده است.

انبردست: ابزار دیگری است که به‌وسیله آن ظروف را در دهانه کوره نگه می‌دارند. دو لبه این ابزار که به هم نزدیک می‌شوند، تشکیل دایره‌ای کوچک می‌دهند که از خارج شدن ظروف از دهانه انبردست جلوگیری می‌کند.

پنبه: قلع را در داخل ظرف داغ شده ریخته پنبه را بر روی آن می‌کشند. در نتیجه قلع به تمام بدنه ظرف مالیده شده و ظرف سفید می‌گردد.

شن: قبل از سفید کردن، ظرف را با شن می‌سابند تا تیرگی آن تا حدودی برطرف شود.

زغال چوب: زغال چوب سوخت کوره را تشکیل می‌دهد.

مواد اولیه:

مواد اولیه‌ای که در سفیدگری به کار می‌رود قلع و پودری سفیدرنگ به نام نشادر nešâdor می‌باشد. قلع به صورت ورق‌های نرم و انعطاف‌پذیر می‌باشد، که در موقع استفاده آن را خرد می‌کنند.

نشادر: پورد سفید رنگ شبیه به پودر لباسشویی می‌باشد، که از خود قلع به‌دست می‌آورند و از کشورهای خارج وارد می‌شود.

دیزاب: دیزاب dizâb مایعی است از موادی به نام سودا sovdâ که این مواد شیشه به پودر شبیه می‌باشد و جهت شستشوی ظروف به کار می‌برند.

فن کار:

اولین مرحله کار دیزاب دادن ظروف است، دیزاب را در آب جوشانده و به هم می‌زنند تا خوب حل گردد. بعد از سرد شدن، به‌عنوان مواد پاک کننده استفاده می‌کنند. به این صورت که مقدار خیلی کمی از مایع را در ظروف می‌ریزند و آن را با حرارت کوره داغ می‌کنند. سپس با پارچه‌ای ضخیم آن را به تمام بدنه ظرف می‌مالند و بعد آن را شستشو می‌دهند.

دومین مرحله کار ساییدن ظروف است که این کار به‌وسیله شن و پوست بز انجام می‌گیرد، بدین ترتیب که، مقداری از شن را بر روی پوست می‌ریزند و به بدنه ظروف می‌کشند و یا جهت ساییدن پشت ظروف، آن‌ها را بر روی مقداری شن قرار می‌دهند و در داخل ظرف می‌ایستند و با گرفتن دو دست به دیوار آن را به دو جهت چپ و راست می‌چرخانند که با انجام این کار بدنه بیرونی ظروف تمیز می‌گردند. بعد از ساییدن آن را شستشو داده و آماده سفید کردن می‌شوند. در زمان شروع سفیدگری، ظرف را در دهانه کوره قرار می‌دهند تا خوب داغ شود. سپس مقداری نشادر در داخل ظرف می‌ریزند و با پنبه آن را به تمام نقاط داخلی و بیرونی ظرف می‌مالند و به‌دنبال آن مقدار خیلی کمی قلع به بدنه داخلی و خارجی ظرف می‌کشند و مجددا نشادر در داخل ظرف ریخته و پنبه را خیلی محکم به تمام قسمت‌های ظرف می‌کشند و بعد آن را در آب فرو می‌برند و مجددا آن را خشک می‌کنند و ظرف رنگ سفید شفاف به خود می‌گیرد. لازم به ذکر است که نشادر باعث می‌گردد، که قلع بر بدنه ظروف ثابت گردد.